در دل سرسبزترین بخش شمال ایران، جایی میان دریای خزر و دامنه‌های جنگلی البرز، شهری آرمیده که به‌حق «عروس گیلان» لقب گرفته است؛ لاهیجان. این شهر تاریخی و زیبا با طبیعتی افسون‌گر، تاریخ چند هزار ساله، فرهنگی پویا و مردمانی صمیمی، یکی از برجسته‌ترین نمادهای تمدن و طبیعت ایران به‌شمار می‌رود. لاهیجان با چشم‌اندازهای بدیع خود از کوه، دریا، جنگل و مزارع چای، نه تنها مقصدی محبوب برای مهاجرت و گردشگران داخلی و خارجی است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و طبیعی گیلان را در خود جای داده است.
پیشینه و وجه‌نام لاهیجان
ریشه‌ی واژه‌ی «لاهیجان» به زبان پهلوی بازمی‌گردد. در این زبان، «لاه» به‌معنای ابریشم و پسوند «جان» به‌معنای مکان است. بنابراین، لاهیجان به‌معنای «جای ابریشم» تعبیر می‌شود. این نام‌گذاری بی‌دلیل نیست؛ زیرا از دیرباز این منطقه یکی از مراکز تولید ابریشم در ایران بوده است. در متون تاریخی، از لاهیجان با نام‌های «لاجون»، «لاجورد» و «لاجگان» نیز یاد شده است.
قدمت سکونت در این شهر به بیش از هزار سال پیش بازمی‌گردد و در دوره‌های گوناگون، از حکومت آل‌بویه و سلجوقیان گرفته تا مغولان، صفویان و قاجاریان، لاهیجان همواره نقشی مهم در ساختار سیاسی و اقتصادی شمال ایران داشته است. از قرون میانی اسلامی تا عصر قاجار، این شهر مرکز تجارت ابریشم، چای و برنج بوده و بازرگانان بسیاری از مسیرهای تجاری دریای خزر به این خطه می‌آمدند.
آب‌وهوا و موقعیت جغرافیایی
لاهیجان در شرق استان گیلان واقع شده و از شمال به دریای خزر، از جنوب به کوه‌های البرز و از غرب و شرق به شهرهای سیاهکل و لنگرود محدود می‌شود. این موقعیت خاص جغرافیایی سبب شده تا لاهیجان از آب‌وهوایی معتدل و مرطوب برخوردار باشد. در فصل بهار، نسیم خنک کوهستانی با عطر شالیزارها در هم می‌آمیزد و تابستان‌هایش هرچند مرطوب است، اما سرسبزی بی‌پایان طبیعت، گرما را ملایم‌تر جلوه می‌دهد. پاییز در این شهر، جشن رنگ‌هاست و زمستان‌ها با بارش‌های پی‌درپی، چهره‌ای مه‌آلود و رویایی به لاهیجان می‌بخشد.
می‌توان گفت که آب‌وهوای لاهیجان از نوع خزری است؛ یعنی مرطوب، معتدل و سرشار از رطوبت در تمام طول سال. همین ویژگی اقلیمی است که مزارع چای، برنج و باغ‌های مرکبات را به یکی از نشانه‌های طبیعی این منطقه تبدیل کرده است.
مردم و زبان
مردم لاهیجان مردمانی خونگرم، صمیمی و مهمان‌نواز هستند. زبان اصلی آنان گیلکی است، با گویشی موسوم به «بیه‌پیش» که در شرق گیلان از جمله شهرهای آستانه اشرفیه، رودسر، لنگرود و لاهیجان رایج است. این گویش از نظر آوایی و واژگانی با گویش «بیه‌پس» (گویش رشتی‌ها) تفاوت‌هایی دارد. در عین حال، بسیاری از جوانان امروزی نیز به فارسی معیار صحبت می‌کنند و ترکیبی از دو زبان در محاورات روزمره دیده می‌شود.
فرهنگ مردم لاهیجان با موسیقی محلی، لباس‌های رنگارنگ، آیین‌های کشاورزی، و مهم‌تر از همه، هنر آشپزی گیلکی پیوندی ناگسستنی دارد. کلوچه‌ی لاهیجان، که امروزه شهرت ملی یافته، یکی از سوغاتی‌های اصلی این شهر است و عطر و طعم آن یادآور اصالت و شیرینی فرهنگ شمال ایران است.
میراث طبیعی لاهیجان
۱. شیطان‌کوه
شیطان‌کوه یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای طبیعی لاهیجان است. این کوه جنگلی با درختان انبوه و مسیرهای پیچ‌درپیچ خود، منظره‌ای چشم‌نواز از سراسر شهر را در برابر دیدگان گردشگران قرار می‌دهد. در دامنه‌ی این کوه، آبشاری کوچک اما خروشان جاری است که صدایش در میان برگ‌های همیشه‌سبز طنین‌انداز می‌شود. در سال‌های اخیر، با احداث تله‌کابین، امکان تماشای پانورامای شهر از فراز آسمان فراهم شده است.
صعود به شیطان‌کوه، سفری به دل آرامش و زیبایی است. از آنجا که در دامنه‌ی کوه، استخر بزرگ لاهیجان نیز قرار دارد، چشم‌انداز کوه و آب با یکدیگر منظره‌ای خیال‌انگیز می‌سازند که از هر زاویه، تصویری تازه و شاعرانه ارائه می‌دهد.
۲. استخر لاهیجان
در پایین شیطان‌کوه، استخر بزرگ لاهیجان با وسعتی حدود ۱۷ هکتار خودنمایی می‌کند. این استخر نه‌تنها تفرجگاهی طبیعی، بلکه بخشی از تاریخ شهر است. در گذشته، آب آن برای آبیاری مزارع برنج و ابریشم مورد استفاده قرار می‌گرفت. در میان استخر، جزیره‌ای زیبا با پلی سیمانی به ساحل متصل شده است. بلوار پیرامون استخر محل پیاده‌روی و تفریح مردم و گردشگران است؛ جایی که نسیم خنک دریا و عطر چای تازه دم‌شده در هم می‌آمیزند.
۳. تالاب سوستان
در پنج کیلومتری جنوب شرقی شهر، تالاب سوستان همچون نگینی در دل دشت‌های سبز می‌درخشد. این تالاب با نیلوفرهای آبی، نیزارهای بلند و پرندگان مهاجر، یکی از زیباترین تالاب‌های طبیعی گیلان است. در فصول بهار و تابستان، سطح تالاب با گل‌های تالابی پوشیده می‌شود و چشم‌اندازی رؤیایی برای عکاسان و طبیعت‌دوستان پدید می‌آورد. روستای سوستان در نزدیکی این تالاب قرار دارد و مردمانش با صمیمیت از گردشگران پذیرایی می‌کنند.
میراث فرهنگی و تاریخی لاهیجان
موزه چای ایران
چای، نوشیدنی محبوب ایرانیان، در لاهیجان صاحب موزه‌ای اختصاصی است. «موزه چای ایران» که در آرامگاه کاشف‌السلطنه، بنیان‌گذار صنعت چای در ایران، تأسیس شده، مجموعه‌ای از ابزارهای سنتی چای‌سازی، سماورهای زغالی، قوری‌های قدیمی و اسناد تاریخی مربوط به کشت چای را در خود جای داده است. بازدید از این موزه، نه تنها سفری به تاریخ کشاورزی شمال، بلکه آشنایی با تلاش‌های مردی است که فرهنگ نوشیدن چای ایرانی را در کشور رواج داد.
مسجد اکبریه
در جنوب غربی لاهیجان، مسجد اکبریه با معماری دوره‌ی قاجار یکی از یادگارهای مذهبی و تاریخی شهر است. سنگ‌نوشته‌ی بنا نشان می‌دهد که این مسجد در سال ۱۲۳۹ هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار به همت حاج علی‌اکبر لاهیجانی ساخته شده است. تزئینات آجری و کاشی‌کاری‌های این مسجد جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است.
بقعه شیخ زاهد گیلانی
از دیگر آثار شاخص لاهیجان، بقعه‌ی شیخ زاهد گیلانی است. این بقعه در محله‌ی شیخانبر قرار دارد و گنبد فیروزه‌ای آن در میان درختان سبز می‌درخشد. معماری بنا با طرح‌های هندسی و رنگ‌های آرامش‌بخش، حس معنویت و آرامش را در دل بازدیدکنندگان زنده می‌کند.
بازار سنتی لاهیجان
بازار سنتی لاهیجان قلب تپنده‌ی حیات اجتماعی شهر است. این بازار با دالان‌های باریک و بوی خوش سبزی‌های محلی، ماهی تازه، زیتون پرورده و نان‌های محلی، جلوه‌ای از زندگی اصیل گیلکی را به نمایش می‌گذارد. در کنار خرید محصولات محلی، تماشای تعامل مردم و شنیدن گویش گیلکی تجربه‌ای فرهنگی و لذت‌بخش برای هر مسافر است.
شهرها و مناطق پیرامونی لاهیجان
آستانه اشرفیه
در فاصله‌ی تنها هفت کیلومتری لاهیجان، شهر مذهبی آستانه اشرفیه قرار دارد. این شهر به‌واسطه‌ی آرامگاه امامزاده ابراهیم، فرزند امام موسی کاظم (ع)، یکی از مهم‌ترین مقاصد زیارتی گیلان به‌شمار می‌آید. رودخانه‌ی سفیدرود نیز از کنار این شهر می‌گذرد و به مناظر آن جلوه‌ای دوچندان می‌دهد.
لنگرود
در ده کیلومتری شرق لاهیجان، شهر زیبای لنگرود با مزارع چای و شالیزارهایش جلوه‌گری می‌کند. لنگرود یکی از قطب‌های تولید ابریشم و چای در گیلان است و با پل خشتی تاریخی، پارک فجر و ساحل چمخاله از جاذبه‌های پرطرفدار گردشگری محسوب می‌شود.
سیاهکل
شهر سیاهکل در غرب لاهیجان واقع شده و به جنگل‌های انبوه و آب‌وهوای ییلاقی‌اش شهرت دارد. واژه‌ی سیاهکل از دو بخش «سی» (کوه با شیب تند) و «کل» (آبادی) تشکیل شده است. طبیعت بکر این منطقه، آن را به مقصدی دل‌انگیز برای دوستداران طبیعت‌گردی تبدیل کرده است.
دیلمان
در حدود ۴۰ کیلومتری جنوب لاهیجان، منطقه‌ی کوهستانی دیلمان با ارتفاعات بلند و هوای خنک خود، از زیباترین ییلاقات گیلان است. این منطقه با دشت‌های پرگل، قلعه‌ی تاریخی دیلمان و موزه‌ی مردم‌شناسی، ترکیبی از طبیعت و تاریخ را در دل خود جای داده است.
روستاهای دیدنی لاهیجان
پاشاکی
روستای پاشاکی در غرب لاهیجان واقع شده و به چای‌کاری‌های پلکانی و خانه‌های سنتی چوبی خود شهرت دارد. مردمان این روستا به کشت چای و برنج مشغول‌اند و مناظر آن برای عکاسی بسیار دیدنی است.
چی‌چی‌نی‌کوتی
این روستا با طبیعتی بکر و آبشارهایی خروشان، به یکی از بهشت‌های پنهان لاهیجان تبدیل شده است. رودخانه‌هایی که از میان درختان می‌گذرند و صدای پرندگان، فضای این روستا را سرشار از آرامش می‌کند.
لیالمان
روستای لیالمان به سبب مزارع برنج و باغ‌های چای خود شهرت فراوانی دارد. در کنار این، غار و جنگل لیالمان نیز از جاذبه‌های طبیعی محبوب گردشگران است.
کوهبنه
کوهبنه در پنج کیلومتری لاهیجان واقع شده و با جنگل‌های انبوه و چشمه‌های خنک خود، نمونه‌ای از طبیعت بکر گیلان است. محصول اصلی این منطقه نیز برنج و چای است که در کنار صنایع دستی محلی، نقش اقتصادی مهمی برای روستاییان دارد.
ییلاقات لاهیجان
ییلاقات اطراف لاهیجان از زیباترین مناطق تابستان‌نشین شمال ایران به‌شمار می‌آیند. در روزهای گرم سال، ساکنان شهر و گردشگران به این مناطق می‌روند تا از هوای خنک کوهستان و چشم‌اندازهای بی‌بدیل آن لذت ببرند.
ییلاق دیلمان
دیلمان، مرتفع‌ترین ناحیه‌ی گیلان، به «بهشت کوچک» شهرت دارد. مراتع سبز، گل‌های وحشی، و نسیم دل‌انگیز کوهستان، هر مسافری را شیفته‌ی خود می‌کند. کلبه‌های چوبی روستاییان در میان ابرها پنهان می‌شوند و شب‌های خنک و پرستاره‌ی آن تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است.
اقتصاد و کشاورزی
اقتصاد لاهیجان بر پایه‌ی کشاورزی، باغ‌داری و گردشگری استوار است. چای مهم‌ترین محصول این منطقه است؛ نخستین بوته‌های چای ایران در اواخر دوره‌ی قاجار به همت کاشف‌السلطنه در این ناحیه کاشته شد و امروز مزارع چای در دامنه‌ی کوه‌های لاهیجان گسترده‌اند. برنج، مرکبات و صیفی‌جات نیز سهم مهمی در اقتصاد محلی دارند.
در دهه‌های اخیر، صنعت گردشگری نیز رونق چشم‌گیری یافته است. هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و رستوران‌های محلی با ترکیب مناظر طبیعی و فرهنگ بومی، لاهیجان را به یکی از قطب‌های گردشگری شمال ایران تبدیل کرده‌اند.
فرهنگ، آیین و سوغات
آیین‌های سنتی لاهیجان از مراسم کشاورزی تا جشن‌های محلی، بخش مهمی از فرهنگ مردم را تشکیل می‌دهد. موسیقی گیلکی، رقص‌های محلی، و آواهای کار در شالیزارها هنوز هم در زندگی روزمره‌ی مردم جاری است.
در میان سوغات این شهر، کلوچه‌ی لاهیجان جایگاه ویژه‌ای دارد. این شیرینی سنتی از آرد، مغزهای معطر و اسانس هل و دارچین تهیه می‌شود و طعم آن با خاطره‌ی سفر به گیلان پیوند خورده است. چای لاهیجان، برنج محلی، زیتون پرورده و صنایع دستی حصیربافی و چوبی نیز از دیگر یادگارهای سفر به این خطه‌ی سبز هستند.
نتیجه‌گیری
لاهیجان نه فقط شهری در شمال ایران، بلکه جلوه‌ای از همزیستی تاریخ، فرهنگ و طبیعت است. این شهر، با کوه‌های سبز، استخرهای آرام، مردم مهمان‌نواز و فرهنگ غنی خود، تصویری زنده از شکوه گیلان را پیش روی هر مسافری می‌گذارد. در لاهیجان، گذشته و حال در کنار هم تنفس می‌کنند؛ بوی چای در هوا می‌پیچد، مه از دامنه‌های شیطان‌کوه بالا می‌رود و صدای پرندگان در تالاب سوستان، آرامش را به دل رهگذران هدیه می‌دهد.
شاید بتوان گفت که لاهیجان، تنها یک شهر نیست؛ نمادی از لطافت، پایداری و زیبایی طبیعت ایران است؛ جایی که هر گوشه‌اش، قصه‌ای از عشق، زندگی و سبزی ابدی را روایت می‌کند.